زمان تقریبی مطالعه: 19 دقیقه
 

فتوحات دوره ولید بن عبدالملک





در این مقاله به بررسی فتوحات دوره ولید بن عبدالملک در سرزمین ماوراء النهر خواهیم پرداخت.


۱ - آغاز فتوحات



فتوحات عصر حکومت ولید بن عبدالملک، با انتخاب قتیبه بن مسلم به فرمانروایی خراسان در سال ۸۶ (ه. ق) آغاز شد. وی در این سال به سوی ماوراءالنهر حرکت کرد و با گذشتن از رود جیحون، دو شهر آخرون و شومان در منطقۀ طخارستان را با صلح به تصرف خود درآورد.

۱.۱ - فتح کاشان


پس از انعقاد صلح با این دو شهر، قتیبه برادرش صالح بن مسلم را به فرماندهی سپاه منصوب نمود و خود به مرو بازگشت. پس از حرکت قتیبه به سوی مرو، صالح به همراه سپاه به سوی سغد حرکت کرد و کاشان (شهری است در ماوراء النهر). را فتح نمود. صالح هم چنین شهر اورشت که از مناطق فرغانه است را به همراه خشکت پایتخت فرغانه فتح نمود.و ابن اثیر نام این شهر را اخشیکت دانسته است.

۱.۲ - فتح بیکند


قتیبه بن مسلم هم چنین در سال ۸۷ (ه. ق) به سوی بیکند لشکرکشی نمود. اهل بیکند با شنیدن خبر حرکت سپاه قتیبه به سوی این شهر، از همسایگان خود اعم از سغدیان و مردمان اطراف خود کمک خواستند و در مدت کوتاهی تعداد زیادی به کمک بیکند آمدند. بر همین اساس سپاه قتیبه در محاصره قرار گرفت و بالاخره پس از گذشت دو ماه توانست اهل بیکند و نیروهای کمکی آنان را شکست داده و این شهر را فتح کند. پس از آن قتیبه به سال ۸۸ (ه. ق) موفق شد نومشکث و رامیثنه را با صلح به تصرف خود درآورد.

۱.۳ - فتح صائفه


با آغاز سال ۸۹ (ه. ق) مسلمة بن عبدالملک و عباس بن ولید بن عبدالملک متفقا دست به یک سری فعالیت‌های نظامی در سرزمین روم زدند. عباس بن ولید موفق شد اذرولیه را فتح کند و مسلمه هم قلعه‌های سوریه، هرقله، قمودیه و عموریه را به تصرف خود درآورد. به علاوه عباس موفق شد صائفه را که در بدندون قرار داشت را نیز فتح کند.

۱.۴ - فتح بخارا


در همین سال نامه‌ای از جانب حجاج بن یوسف به قتیبه بن مسلم رسید. در این نامه حجاج از قتیبه خواسته بود به سوی بخارا لشکرکشی نماید. قتیبه با اطلاع از دستور حجاج سپاه خود را به سوی بخارا حرکت داد و با گذشت از رود جیحون با نیروهای سغد، کش و نسف روبرو گردید و پس از شکست آنان، به سوی بخارا راه خود را ادامه داد. سپاه وی پس از حرکت به سوی بخارا به حوالی وردان رسیدند. مردم این ناحیه نیز با سپاهی فراوان به سوی قتیبه رهسپار شدند، اما پس از دو روز جنگ شکست خوردند. پس از آن قتیبه به سوی بخارا حرکت کرد و سرانجام در سال ۹۰ (ه. ق) موفق به فتح آن شد.

۱.۵ - فتح دوباره بعضی شهرها


در سال ۹۱ (ه. ق)، قتیبه، شومان را برای بار دوم فتح کرد. دلیل فتح دوباره این شهر آن بود که حاکم شومان نمایندۀ قتیبه را از این شهر اخراج کرد و پس از آنکه قتیبه دو نماینده به نزد حاکم شومان فرستاد، آن دو هم کشته شدند. بر همین اساس قتیبه به سوی شومان لشکر کشید و با درگیری نظامی این شهر را فتح کرد. قتیبه پس از فتح دوبارۀ شومان، راه کش را در پیش گرفت و پس از رسیدن به کش و نسف، این دو شهر را نیز پس از جنگ برای بار دوم فتح کرد. فاریاب نیز شهری بود که پس از کش و نسف فتح شد.

۱.۶ - فتح با صلح


در سال ۹۳ (ه. ق) نیز قتیبه بن مسلم با پادشاه خوارزمشاه صلح نمود. پس از این صلح، قتیبه به قصد فتح سمرقند راهی این شهر شد. با ورود قتیبه به سمرقند جنگ آغاز شد و سغدیان که خود را در ورطۀ شکست می‌دیدند پیشنهاد صلح را مطرح کردند و بدن ترتیب قتیبه این منطقه را با صلح فتح نمود.

۲ - فتوحات در سیستان



در سال ۹۲ (ه. ق) قتیبه بن مسلم به قصد جنگ با رتبیل، راهی سیستان شد. این حرکت در نهایت منجر به برقراری صلح میان رتبیل و قتیبه گردید. قتیبه پس از انعقاد صلح، عبدربه بن عبدالله لیثی را به عنوان حاکم سیستان انتخاب کرد و به خراسان بازگشت.

۳ - فتوحات در سند



فتوحات در سرزمین سند (به سرزمین‌هایی که میان مناطق هند، کرمان و سجستان واقع شده است سند گفته می‌شود.)
فتوحات در سرزمین سند در سال ۸۹ (ه. ق) و با منصوب شدن محمد بن قاسم به فرماندهی فتوحات این سرزمین آغاز شد.

۳.۱ - فتح قنزبور و ارمائیل


محمد بن قاسم پسر عموی حجاج بود و از جانب حجاج برای فتح سرزمین سند انتخاب شد. در این زمان حجاج از جانب ولید بن عبدالملک، حاکم ایران و عراق بود. در این سال حجاج محمد را برای تصرف سرزمین سند مامور کرد و تمامی امکانات را برای فتح این منطقه در اختیار او قرار داد. محمد بن قاسم پس از دستور حجاج به سوی سند حرکت کرد و در ابتدا در مکران چند روزی توقف نمود. پس از آن حرکت خود را به سوی سرزمین سند آغاز نمود و در اولین مرحله توانست شهر قنزبور را به تصرف خود درآورد. پس از فتح قنزبور محمد راه ارمائیل را در پیش گرفت و توانست این شهر را نیز فتح کند.

۳.۲ - فتح دیبل


پس از فتح این دو شهر، محمد بن قاسم پیشروی خود را در عمق سرزمین‌های حکومت سند ادامه داد و با حرکت به سوی شهر دیبل، سپاهیانش را به این شهر رسانید. با توقف سپاه در نزدیکی دیبل، جنگ آغاز شد و محمد با استفاده از منجنیق توانست این شهر را به تصرف خویش درآورد.

۳.۳ - فتح مهران و سهیان


محمد پس از فتح دیبل به حرکت خود ادامه داد و خود را به نزدیکی شهر مهران رسانید. او در طی حرکت به سوی مهران به هر شهری که می‌رسید آن را به تصرف خود در می‌آورد. با ورود سپاه محمد به این منطقه، مردم شهر سریبدس (ابن اثیر نام این شهر را «سربیدس» ذکر کرده است). نزد محمد رفتند و با او صلح کردند. سهیان شهر دیگری بود که پس از سریبدس به تصرف سپاه محمد بن قاسم درآمد.

۳.۴ - تصرف سدوستان


در این زمان داهر، پادشاه سند خبر پیشروی‌های سپاه محمد بن قاسم را شنید، اما توان نظامی او را ناچیز شمرد و به او توجهی نکرد. اما این مطلب باعث پیشروی سپاه محمد نشد. محمد اینک و پس از تصرف شهر سدوستان، به نزدیکی محل حکومت داهر رسیده بود. با رسیدن سپاه محمد به محل حکومت داهرشاه، جنگ سختی درگرفت که در نهایت منجر به شکست سپاه داهر شاه گردید. با شکست سپاهیان سند و کشته شدن داهر، محمد بن قاسم تنها فرمانروای سرزمین سند شد.
اما فتوحات سند در این مرحله و با کشته شدن داهر و شکست سپاهش به پایان نرسید و محمد در ادامۀ پیشروی‌های خود موفقیت‌های دیگری را نیز به دست آورد.

۳.۵ - فتوحات بعد مرگ داهر


پس از شکست داهر شاه، راور اولین شهری بود که توسط محمد و سپاهیانش فتح شد. شهر مهم دیگری که باید فتح می‌شد و باقیماندگان سپاه داهر در آن حضور داشتند، شهر برهمناباذ بود. این شهر نیز با جنگ به تصرف محمد در آمد. محمد پس از فتح این شهر مردان جنگی آن را کشت و شهر را نیز ویران نمود. پس از آن سپاه محمد به سوی شهرهای رور و بغرور حرکت کرد. فتح این دو شهر نیز پس از درخواست مردمان آن‌ها به برقرای صلح صورت گرفت و مردم این منطقه پس از برقراری صلح، اسلام را پذیرفتند. بسمد و رور نیز دو شهری بودند که با صلح فتح شدند. رور یکی از شهرهای بزرگ سند بود و محمد پس از فتح این شهر، شهر سکه را نیز فتح کرد. ملتان نیز آخرین شهری بود که البته با توسل به قوۀ قهریه به تصرف محمد و سپاهش درآمد و بدین ترتیب پروندۀ فتوحات در سرزمین سند بسته شد.

۴ - فتوحات در سرزمین روم



فتوحات در روم در زمان حکومت عبدالملک با لشکرکشی مسلمة بن عبدالملک در سال ۸۷ (ه. ق) آغاز شد. در این سال مسلمة بن عبدالملک به سوی روم لشکرکشی کرد و در سوسنه از نواحی مصیصه با رومیان درگیر شد و پس از کشتن بسیاری از رومیان مناطق بسیاری را به تصرف خود درآورد. همچنین گفته شده، هشام بن عبدالملک به جنگ رومیان رفت و توانست چهار قلعۀ بولق، اخرم، بولس و قمقم را به تصرف خود درآورد.

۴.۱ - فتح شهرهای ارمنستان


در جمادی الاول سال ۸۸ (ه. ق) نیز مسلمه بن عبدالملک و عباس بن ولید بن عبدالملک، به اتفاق به سوی ارمنستان لشکرکشی کردند و توانستند شهر طوانه را فتح کنند. در سال ۹۳ (ه. ق) عباس بن ولید به سوی روم لشکرکشی کرد و توانست شهرهای سبسطیه، مرزبانین و طرسوس را به تصرف خود درآورد. مروان بن ولید نیز به سوی روم لشکر کشید و موفق به فتح شهر خنجره شد و از سوی دیگر مسلمه شهر ماسه (ابن اثیر نام این شهر را «ماسیسه» ذکر کرده است.) را به تصرف خود درآورد. مسلمه علاوه بر ماسه موفق شد قلعۀ حدید و غزاله و برجمه را که از نواحی ملطیه بود به تصرف خود درآورد.

۵ - فتوحات در شمال آفریقا و فتح اندلس



در سال ۹۲ (ه. ق)، طارق بن زیاد به منظور فتح اندلس حرکت کرد و توانست این منطقه را فتح کرده و به تصرف خود درآورد. طارق نخستین کسی بود که قصد فتح اندلس را کرد و با عبور از مدیترانه خود را به اندلس رساند و پس از جنگ با پادشاه این کشور که آدرینوق نام داشت، این منطقه را به تصرف خود درآورد. پس از این فتح، طارق به سوی شهر طلیطله که مقر حکومت پادشاه اندلس بود حرکت کرد و این شهر را نیز به تصرف خودش درآورد. پس از فتح طلیطله، جزایر خضراء و سردانیه نیز توسط نیروهای موسی بن نصیر به تصرف درآمدند.

۶ - پانویس


 
۱. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۶، ص۴۲۵، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق، چاپ دوم.    
۲. مسکویه، ابوعلی، تجارب الامم، ج۲، ص۳۹۳، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش، چاپ دوم.    
۳. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۲۳، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۴. حموی بغدادی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۴، ص۴۳۰، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م، چاپ دوم.    
۵. بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۴۰۵، بیروت، دار و مکتبة الهلال ۱۹۸۸م.    
۶. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۲۴، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۷. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۶، ص۴۲۹ – ۴۳۰، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق، چاپ دوم.    
۸. مسکویه، ابوعلی، تجارب الامم، ج۲، ص۳۹۴، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش، چاپ دوم.    
۹. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۶، ص۴۳۶، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق، چاپ دوم.    
۱۰. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۳۳، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۱۱. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۶، ص۴۳۹، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق، چاپ دوم.    
۱۲. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۳۵، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۱۳. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۶، ص۳۵، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۱۳، چاپ دوم.    
۱۴. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۶، ص۴۳۹، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق، چاپ دوم.    
۱۵. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۳۵ – ۵۳۶، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۱۶. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۶، ص۴۶۱ – ۴۶۲، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق، چاپ دوم.    
۱۷. مسکویه، ابوعلی، تجارب الامم، ج۲، ص۴۰۹، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش، چاپ دوم.    
۱۸. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۵۳، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۱۹. بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۴۰۶، بیروت، دار و مکتبة الهلال ۱۹۸۸م.    
۲۰. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۷۴، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۲۱. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۶، ص۴۶۸، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق، چاپ دوم.    
۲۲. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۶۹، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۲۳. حموی بغدادی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۳، ص۲۶۷، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م، چاپ دوم.    
۲۴. بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۴۲۰، بیروت، دار و مکتبة الهلال ۱۹۸۸م.    
۲۵. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۳۶ – ۵۳۷، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۲۶. بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۴۲۰ – ۴۲۱، بیروت، دار و مکتبة الهلال ۱۹۸۸م.    
۲۷. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۳۷، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۲۸. بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۴۲۱، بیروت، دار و مکتبة الهلال ۱۹۸۸م.    
۲۹. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۳۷، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۳۰. بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۴۲۱ – ۴۲۲، بیروت، دار و مکتبة الهلال ۱۹۸۸م.    
۳۱. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۳۷ – ۵۳۸، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۳۲. بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۴۲۲، بیروت، دار و مکتبة الهلال ۱۹۸۸م.    
۳۳. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۳۸، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۳۴. بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۴۲۲ – ۴۲۳، بیروت، دار و مکتبة الهلال ۱۹۸۸م.    
۳۵. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۳۸، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۳۶. بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۴۲۳، بیروت، دار و مکتبة الهلال ۱۹۸۸م.    
۳۷. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۳۸-۵۳۹، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۳۸. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۶، ص۴۲۹، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق، چاپ دوم.    
۳۹. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۲۸، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۴۰. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۶، ص۴۳۴، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق، چاپ دوم.    
۴۱. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۲۸۳، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۲ق، چاپ اول.    
۴۲. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۳۱، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۴۳. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۶، ص۴۶۹، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق، چاپ دوم.    
۴۴. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۷۸، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۴۵. بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۲۲۸، بیروت، دار و مکتبة الهلال ۱۹۸۸م.    
۴۶. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۶، ص۴۶۸، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق، چاپ دوم.    
۴۷. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۶، ص۴۸۱، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق، چاپ دوم.    
۴۸. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۵۶، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۴۹. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۶۲، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    
۵۰. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۶۷، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ق.    


۷ - منبع


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «فتوحات دوره ولید بن عبدالملک»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۲/۰۶.    






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.